CNC G02 Komutu: Dairesel İşlemede Ustalık Rehberi 
Modern imalatın temel taşlarından biri olan CNC (Computer Numerical Control) teknolojisi, hassas ve tekrarlanabilir parça üretimini mümkün kılar. Bu teknolojinin kalbinde ise G kodları olarak bilinen programlama dili yatar. G kodları arasında, özellikle dairesel hareketlerin programlanmasında kritik bir role sahip olan G02 komutu, saat yönünde dairesel interpolasyon (hareket) işlemini tanımlar. Bu makalede, CNC torna ve işleme merkezi tezgahlarında G02 komutunun nasıl kullanıldığını, farklı kontrol üniteleri (Fanuc, Siemens, Heidenhain, Mazatrol, Haas, Mitsubishi vb.) arasındaki nüansları ve ileri seviye uygulama ipuçlarını detaylı bir şekilde ele alacağız. Amacımız, CNC programlamaya yeni başlayanlardan deneyimli operatörlere kadar herkesin G02 komutunu etkin bir şekilde kullanabilmesini sağlamaktır.
G02 Komutu Nedir ve Ne İşe Yarar? 
G02, CNC programlamada kullanılan hazırlık fonksiyonlarından (G kodları) biridir. Temel görevi, kesici takımın veya iş parçasının (torna tezgahlarında olduğu gibi) mevcut konumundan belirtilen bir bitiş noktasına saat yönünde (CW - Clockwise) dairesel bir yay çizerek hareket etmesini sağlamaktır. Bu komut, parçalar üzerinde radüsler, pahlar, dairesel cepler, tam daireler ve kompleks eğrisel yüzeyler oluşturmak için vazgeçilmezdir.
G02 komutunun temel sözdizimi genellikle şu şekildedir:
G02 X... Y... Z... I... J... K... R... F...
Buradaki parametrelerin anlamları şunlardır:
G02: Saat yönünde dairesel interpolasyon komutu.X, Y, Z: Yayın bitiş noktasının koordinatları (mutlak veya artışlı olabilir, G90/G91 moduna bağlıdır).I, J, K: Yayın merkez noktasının başlangıç noktasına göre göreli koordinatları. Her eksen için ayrı ayrı tanımlanır (I: X ekseni, J: Y ekseni, K: Z ekseni). Genellikle yay çizilen düzleme göre ilgili iki parametre kullanılır (Örn: XY düzleminde I ve J).R: Yayın yarıçapı (Radius). I, J, K yerine alternatif olarak kullanılabilir. Özellikle tam olmayan daireler için kullanımı yaygındır. Ancak 180 dereceden büyük yaylarda veya tam dairelerde R kullanımı kontrol ünitesine göre farklılık gösterebilir veya ek parametreler gerektirebilir (örn: Fanuc’ta negatif R değeri).F: İlerleme hızı (Feed rate). Dakikadaki milimetre (mm/min) veya devir başına milimetre (mm/rev) cinsinden olabilir.
Önemli Not: I, J, K parametreleri genellikle başlangıç noktasına göre yayın merkezinin göreli konumunu belirtir. Ancak bazı kontrol ünitelerinde (özellikle Siemens’in bazı konfigürasyonlarında) mutlak merkez koordinatları (I=AC(…), J=AC(…)) tanımlamak da mümkündür. Her zaman tezgahınızın ve kontrol ünitenizin kılavuzunu kontrol etmeniz önerilir.
CNC Torna ve İşleme Merkezinde G02 Kullanım Farkları 
G02 komutu hem CNC torna hem de CNC işleme merkezlerinde kullanılsa da, uygulama şekli ve kullanılan eksenler açısından temel farklılıklar bulunur.
CNC Torna Tezgahları (Turning Centers)
CNC tornalarda iş parçası dönerken kesici takım genellikle iki eksende (X ve Z) hareket eder. Bu nedenle G02 komutu çoğunlukla XZ düzleminde (G18) dairesel hareketler için kullanılır.
- Eksenler: Genellikle X (çap veya yarıçap) ve Z (boyuna) eksenleri kullanılır.
- Düzlem: Varsayılan veya aktif düzlem G18 (XZ Düzlemi)'dir.
- Parametreler:
G02 X... Z... I... K... F...veyaG02 X... Z... R... F...şeklinde kullanılır.X: Yayın bitiş noktasının çaptaki (veya yarıçaptaki) koordinatı.Z: Yayın bitiş noktasının boyuna eksendeki koordinatı.I: Yayın merkezinin başlangıç noktasına göre X eksenindeki göreli mesafesi (genellikle yarıçap cinsinden ve işaretsiz veya işaretli olabilir - kontrol ünitesine bağlı).K: Yayın merkezinin başlangıç noktasına göre Z eksenindeki göreli mesafesi.R: Yayın yarıçapı.
- Uygulama Alanları: Köşe radüsleri oluşturma, alın tornalamada içbükey veya dışbükey profiller işleme, konik ve dairesel yüzeyleri birleştirme.
CNC İşleme Merkezleri (Machining Centers)
CNC işleme merkezlerinde (freze tezgahları), kesici takım genellikle üç eksende (X, Y, Z) hareket eder ve iş parçası sabittir. G02 komutu en sık XY düzleminde (G17) kullanılır, ancak XZ (G18) ve YZ (G19) düzlemlerinde de dairesel hareketler programlanabilir.
- Eksenler: Genellikle X ve Y eksenleri kullanılır (G17 düzlemi). Z ekseni derinlik kontrolü için kullanılır. G18 için X ve Z, G19 için Y ve Z kullanılır.
- Düzlem: Varsayılan genellikle G17 (XY Düzlemi)'dir, ancak G18 veya G19 komutları ile değiştirilebilir. Düzlem seçimi, hangi eksenlerin dairesel harekete katılacağını ve hangi I, J, K parametrelerinin kullanılacağını belirler.
G17: XY Düzlemi (I ve J kullanılır).G18: XZ Düzlemi (I ve K kullanılır).G19: YZ Düzlemi (J ve K kullanılır).
- Parametreler (G17 için):
G02 X... Y... I... J... F...veyaG02 X... Y... R... F...X: Yayın bitiş noktasının X eksenindeki koordinatı.Y: Yayın bitiş noktasının Y eksenindeki koordinatı.I: Yayın merkezinin başlangıç noktasına göre X eksenindeki göreli mesafesi.J: Yayın merkezinin başlangıç noktasına göre Y eksenindeki göreli mesafesi.R: Yayın yarıçapı.
- Uygulama Alanları: Dairesel cep boşaltma, dairesel adacıklar (boss) işleme, köşe radüsleri verme, delik çevrelerine pah kırma, 3D yüzeylerde eğrisel hareketler (helisel interpolasyon ile birlikte).
Farklı Kontrol Ünitelerinde G02 Uygulamaları 
G02 komutunun temel mantığı aynı kalsa da, farklı kontrol üniteleri arasında sözdizimi, parametre kullanımı ve bazı ek özellikler açısından farklılıklar olabilir.
Fanuc (ve Genellikle Benzer Olan Haas)
Fanuc, dünya genelinde en yaygın kullanılan kontrol ünitelerinden biridir. Haas kontrol üniteleri de büyük ölçüde Fanuc uyumlu G kodu yapısını kullanır.
- I, J, K Kullanımı: Başlangıç noktasına göre göreli merkez koordinatlarını ifade eder. İşaret (+/-), merkezin başlangıç noktasına göre hangi yönde olduğunu belirtir.
- R Kullanımı: Yayın yarıçapını belirtir.
- 180 dereceye kadar olan yaylar için R değeri pozitiftir.
- 180 dereceden büyük yaylar için R değeri negatif olarak girilir (örneğin, 270 derecelik bir yay için
-Rkullanılır). - Tam daire (360 derece) için R kullanımı genellikle tavsiye edilmez veya mümkün değildir; bunun yerine I veya J parametresi (yay düzlemine bağlı olarak) kullanılır (örn:
G02 I<yarıçap>veyaG02 J<yarıçap>).
- Düzlem Seçimi: G17, G18, G19 komutları ile yapılır.
Basit Fanuc/Haas Örneği (İşleme Merkezi - XY Düzlemi):
Başlangıç noktası X10 Y10’dan, X30 Y30’a saat yönünde R15’lik bir yay çizelim.
N10 G00 G17 G90 G54 X10 Y10 S1500 M03 ; Hızlı pozisyonlama, XY düzlemi, Mutlak mod, İş parçası sıfırı, Hız ve Mil başlatma
N20 G01 Z-5 F100 ; Dalgıçlama
N30 G02 X30 Y30 R15 F200 ; Saat yönünde R15 yay (I ve J de kullanılabilirdi: I10 J-10 gibi - merkezin başlangıca göre konumu)
N40 G01 X50 ; Düz hareket
N50 G00 Z50 M05 ; Güvenli Z'ye çekil, Mil durdur
N60 M30 ; Program sonu
Kompleks Fanuc/Haas Örneği (Torna - XZ Düzlemi):
Çapı 40mm (X40) ve Z0 noktasından başlayarak, çapı 60mm (X60) ve Z-10 noktasına R10’luk bir dışbükey radüs, ardından Z-30’a kadar düz tornalama ve sonrasında çapı 80mm (X80) ve Z-40 noktasına R10’luk bir içbükey radüs işleyelim.
N10 G00 G18 G90 G54 X40 Z0 T0101 S1200 M03 ; Hızlı pozisyonlama, XZ düzlemi, Mutlak, İş sıfırı, Takım seç, Hız ve Mil
N20 G01 X38 F0.2 M08 ; Hafifçe yanaş, Soğutma sıvısı aç (İlerleme mm/dev)
N30 G01 Z-10 F0.15 ; Düz tornala (Radüs başlangıcı)
N40 G02 X60 Z-20 R10 ; Saat yönünde dışbükey radüs (Merkez: X40 Z-20)
N50 G01 Z-30 ; Düz tornala
N60 G03 X80 Z-40 R10 ; Saat yönünün TERSİNE içbükey radüs (G03 örneği, mantık benzer) - (Merkez: X80 Z-30)
N70 G00 X150 Z100 M09 ; Güvenli noktaya çekil, Soğutma sıvısı kapat
N80 M05
N90 M30
(Not: Örnekteki G03 kasıtlı olarak G02’nin tersini göstermek için eklenmiştir. G02 ile içbükey yapmak için farklı başlangıç/bitiş veya merkez gerekirdi)
Siemens (Sinumerik)
Siemens kontrol üniteleri, esneklikleri ve farklı programlama seçenekleri ile bilinir.
- I, J, K Kullanımı: Fanuc gibi başlangıç noktasına göreli olabilir (varsayılan ayar genellikle budur). Ancak
I=AC(...),J=AC(...),K=AC(...)sözdizimi ile yayın merkezinin mutlak koordinatları da tanımlanabilir.AC(Absolute Coordinate) anlamına gelir. - R Kullanımı: Yarıçap
CR=parametresi ile tanımlanır (CR=değer). Fanuc’taki gibi negatif yarıçap kullanımı genellikle yoktur; yön başlangıç ve bitiş noktaları ile belirlenir. Tam daireler için I, J, K veya özel fonksiyonlar gerekebilir. - Düzlem Seçimi: G17, G18, G19 komutları kullanılır.
Basit Siemens Örneği (İşleme Merkezi - XY Düzlemi):
Başlangıç noktası X10 Y10’dan, X30 Y30’a saat yönünde R15’lik bir yay çizelim.
N10 G0 G17 G90 G54 X10 Y10 S1500 M3
N20 G1 Z-5 F100
N30 G2 X30 Y30 CR=15 F200 ; CR= ile yarıçap tanımı
N40 G1 X50
N50 G0 Z50 M5
N60 M30
Kompleks Siemens Örneği (İşleme Merkezi - Helisel Interpolasyon):
X0 Y20 merkezli, R20’lik tam bir saat yönü dairesel cep boşaltalım. Başlangıç noktası X20 Y0, Z-5’ten Z-10’a helisel olarak inelim.
N10 G0 G17 G90 G54 X20 Y0 S2000 M3 ; Başlangıç noktası
N20 G1 Z-5 F150 ; Dalgıçlama
N30 G2 X20 Y0 I=-20 J=0 Z-10 F100 ; Saat yönünde tam daire (I, J merkez göreli), Z'de -5mm helisel hareket
N40 G2 X20 Y0 I=-20 J=0 ; Aynı seviyede tam daire (Z-10)
N50 G0 Z100 M5 ; Yukarı çık, mil durdur
N60 M30
(Not: Helisel interpolasyon, G02/G03 ile birlikte Z (veya aktif olmayan diğer eksen) hareketinin aynı blokta programlanmasıdır.)
Heidenhain (TNC)
Heidenhain kontrol üniteleri, genellikle diyalog (konuşma dili) programlama arayüzü ile bilinir, ancak standart ISO G kodu programlamayı da desteklerler (bazı farklılıklarla).
- ISO Modunda G02:
- G02 komutu kullanılır.
- Merkez tanımlaması için
I, J, K(başlangıç noktasına göreli) veya bazenCC(Circle Center - Daire Merkezi’nin mutlak koordinatları) gibi farklı parametreler kullanılabilir. - Yarıçap için
Rkullanılabilir. - Düzlem seçimi
G17/G18/G19ile yapılır.
- Konuşma Dili Modu:
- Doğrudan G02 yerine
CR(Circular Radius - Dairesel Yarıçap) veyaCC(Circular Center - Daire Merkezi) gibi komutlar kullanılır. - Örnek:
L X10 Y10 F100 M3(Lineer başla) →CR X30 Y30 R+15 DR+ F200(Saat yönünde +R ile yarıçaplı hareket, DR+ saat yönünü belirtir) →L X50(Lineer devam et). - Heidenhain’de yön genellikle
DR+(saat yönü) veyaDR-(saat yönü tersi) ile belirtilir.
- Doğrudan G02 yerine
Basit Heidenhain ISO Modu Örneği (XY Düzlemi):
N10 G0 G17 G90 G54 X10 Y10 S1500 M3
N20 G1 Z-5 F100
N30 G2 X30 Y30 R15 F200 ; R ile tanım (veya I J ile: G2 X30 Y30 I10 J-10 F200)
N40 G1 X50
N50 G0 Z50 M5
N60 M30
Kompleks Heidenhain ISO Modu Örneği (XZ Düzlemi - Torna Benzeri):
X40 Z0’dan X60 Z-20’ye R10 ile saat yönü yay (Merkez X40 Z-20).
N10 G0 G18 G90 G54 X40 Z0 S1200 M3 T1
N20 G1 Z-10 F0.15 ; Başlangıç noktasına yaklaşım (varsa)
N30 G02 X60 Z-20 R10 F0.1 ; Saat yönünde R10 yay (veya I K ile: G02 X60 Z-20 I0 K-10 F0.1)
N40 G1 X70 ; Düz hareket
N50 G0 X150 Z100 M5
N60 M30
(Heidenhain ISO modunda I, J, K’nın mutlak mı göreli mi olduğu parametre ayarlarına bağlıdır, kılavuza bakılmalıdır.)
Mazatrol (Mazak)
Mazak tezgahları, güçlü Mazatrol diyalog programlama sistemi ile öne çıkar, ancak standart EIA/ISO G kodu programlamayı da destekler.
- EIA/ISO Modunda G02: Fanuc standardına çok benzer şekilde çalışır.
G02,X, Y, Z,I, J, K(göreli merkez) veR(yarıçap, 180° üstü için negatif) parametreleri kullanılır. Düzlem seçimiG17/G18/G19ile yapılır. - Mazatrol Konuşma Dili:
- G02 doğrudan kullanılmaz. Bunun yerine grafik arayüz üzerinden “Line” (Çizgi), “Corner” (Köşe - Radüs/Pah), “Arc In” (Yay Girişi), “Arc Out” (Yay Çıkışı) gibi üniteler kullanılır.
- Örneğin, bir köşeye saat yönünde radüs vermek için “Corner” ünitesi seçilir, radüs değeri (R) ve yön bilgisi girilir.
- Dairesel cepler için “Pocket” (Cep) üniteleri kullanılır ve burada dairesel geometri parametreleri (merkez, yarıçap, derinlik vb.) tanımlanır.
Basit Mazak EIA/ISO Örneği (XY Düzlemi):
(Fanuc/Haas örneği ile aynıdır)
N10 G00 G17 G90 G54 X10 Y10 S1500 M03
N20 G01 Z-5 F100
N30 G02 X30 Y30 R15 F200 ; Saat yönünde R15 yay
N40 G01 X50
N50 G00 Z50 M05
N60 M30
Kompleks Mazak EIA/ISO Örneği (XY Düzlemi - Tam Daire):
X50 Y50 merkezli R25’lik tam bir daire işleyelim (başlangıç X75 Y50).
N10 G00 G17 G90 G54 X75 Y50 S1800 M03 ; Başlangıç noktası (Dairenin sağında)
N20 G01 Z-8 F120 ; Derinliğe in
N30 G02 X75 Y50 I-25 J0 F250 ; Saat yönünde tam daire (Başlangıç noktasına göre merkez X'te -25, Y'de 0)
N40 G00 Z100 M05 ; Yukarı çık
N50 M30
(Mazatrol Konuşma dilinde bu işlem, bir “Circle Mill” veya “Pocket” ünitesi ile çok daha kolay tanımlanır.)
Mitsubishi (Meldas)
Mitsubishi kontrol üniteleri de genellikle Fanuc uyumlu bir G kodu yapısı kullanır.
- G02 Kullanımı: Fanuc ile büyük ölçüde aynıdır.
I, J, K(göreli merkez) veR(yarıçap, 180° üstü için negatif R) kullanılır. - Düzlem Seçimi:
G17, G18, G19komutları ile yapılır. - Parametre ayarları veya özel M kodları ile bazı küçük farklılıklar olabilir, bu nedenle tezgah kılavuzuna başvurmak önemlidir.
Mitsubishi Örnekleri: Fanuc/Haas için verilen basit ve kompleks örnekler genellikle Mitsubishi kontrol üniteleri için de geçerlidir.
G02 Programlamada İpuçları ve Sık Karşılaşılan Hatalar
- IJK vs. R Seçimi: Basit yaylar ve çeyrek daireler için R kullanımı daha kolay olabilir. Ancak tam daireler, 180°’den büyük yaylar veya bazı kompleks geometriler için IJK kullanımı daha güvenilir ve nettir. Siemens’teki
CR=parametresi R kullanımını kolaylaştırır. - Düzlem Seçimi Hatası: Yanlış düzlem seçimi (örn: XY’de çalışırken G18 aktif olması) yanlış eksenlerin hareket etmesine veya alarm vermesine neden olur. Programın başında doğru G17/G18/G19 komutunu kullanın.
- Merkez veya Yarıçap Hatası: Belirtilen başlangıç noktası, bitiş noktası ve merkez/yarıçap matematiksel olarak imkansız bir yay oluşturuyorsa (örn: bitiş noktası başlangıç noktasından merkez etrafında belirtilen yarıçap kadar uzakta değilse), kontrol ünitesi alarm verir. Hesaplamalarınızı kontrol edin.
- IJK İşaret Hatası: I, J, K değerlerinin işareti, merkezin başlangıç noktasına göre yönünü belirtir. Yanlış işaret, yayın tamamen farklı bir yöne veya şekle sahip olmasına neden olur.
- Tam Daireler: Fanuc/Mitsubishi/Haas’ta tam daire için R yerine I veya J kullanın (düzleme bağlı). Siemens’te
CR=veya IJK kullanılabilir. Heidenhain ISO’da R veya CC/IJK kullanılabilir. - İlerleme Hızı (F): Dairesel interpolasyonda, özellikle küçük radüslerde, takımın merkez çizgisi ile dış kenarı arasındaki hız farkı artar. Çok yüksek ilerleme hızları yüzey kalitesini bozabilir veya takıma zarar verebilir. Gerekirse ilerlemeyi düşürün.
- Mutlak vs. Artışlı Mod (G90/G91): G02 içindeki X, Y, Z koordinatlarının mutlak mı yoksa artışlı mı olduğu G90/G91 moduna bağlıdır. I, J, K ise neredeyse her zaman başlangıç noktasına göre görelidir (Siemens AC hariç). Karışıklığı önlemek için genellikle G90 (mutlak) modunda çalışmak tercih edilir.
Gelişmiş G02 Uygulamaları 
G02 komutu, temel dairesel hareketlerin ötesinde daha karmaşık işlemlerde de kullanılır:
- Helisel İnterpolasyon: G02 (veya G03) komutuyla aynı blokta üçüncü bir eksende (genellikle Z) lineer hareket programlanarak yapılır. Diş çekme (thread milling) ve dairesel rampalama (ramp milling) işlemlerinde kullanılır. Örnek:
G17 G02 X.. Y.. I.. J.. Z.. F.. - NURBS İnterpolasyon: Çok daha kompleks, serbest formlu yüzeylerin işlenmesi için G06.2 gibi özel G kodları kullanılır, ancak bu yüzeyler bazen çok sayıda küçük G02/G03 segmenti ile de yaklaştırılabilir (CAM yazılımları bunu otomatik yapar).
- Makro Programlama: G02 komutu, değişkenler ve döngüler kullanılarak parametrik makrolar içinde tekrarlı veya değişken dairesel desenler oluşturmak için kullanılabilir.
Sonuç 
G02 komutu, CNC programlamanın temel ancak güçlü bir aracıdır. Saat yönünde dairesel hareketleri hassas bir şekilde tanımlayarak, basit köşe radüslerinden karmaşık dairesel ceplere ve profillere kadar geniş bir yelpazede imalat işlemlerini mümkün kılar. CNC torna ve işleme merkezleri arasındaki kullanım farklarını, farklı kontrol ünitelerinin (Fanuc, Siemens, Heidenhain, Mazatrol, Haas, Mitsubishi vb.) G02 komutunu nasıl yorumladığını ve IJK ile R parametrelerinin inceliklerini anlamak, programlama verimliliğini ve parça kalitesini önemli ölçüde artırır.
Unutmayın ki en doğru bilgi her zaman kullandığınız spesifik tezgahın ve kontrol ünitesinin üretici kılavuzlarında bulunur. Bol bol pratik yapmak ve farklı senaryoları denemek, G02 komutunda ustalaşmanın anahtarıdır. Bu rehberin, CNC yolculuğunuzda size değerli bir kaynak olmasını umuyoruz.