CNC G13 Kodu: Torna ve İşleme Merkezleri İçin Kapsamlı Rehber
CNC (Bilgisayarlı Sayısal Kontrol) teknolojisi, modern imalatın temel taşlarından biridir. Metallerden plastiklere, kompozitlerden ahşaba kadar birçok malzemeyi yüksek hassasiyet ve tekrarlanabilirlikle işleyen bu makineler, G kodları adı verilen standart bir programlama dili kullanır. Bu kodlar arasında yer alan G13 komutu, özellikle CNC işleme merkezlerinde (freze) dairesel cep boşaltma işlemleri için sıklıkla anılsa da, kullanımı ve işlevi kontrol ünitesinden kontrol ünitesine ve hatta makine tipine göre önemli farklılıklar gösterebilir.
Bu kapsamlı makalede, CNC G13 komutunun ne olduğunu, CNC torna ve CNC işleme merkezi (freze) makinelerindeki potansiyel kullanımlarını ve farklarını detaylıca inceleyeceğiz. Fanuc, Haas, Siemens, Mazatrol, Heidenhain, Mitsubishi gibi popüler kontrol ünitelerindeki G13 uygulamalarını, benzer işlevleri yerine getiren alternatif komutları ve pratik örnek programları ele alarak, bu komut hakkındaki tüm soru işaretlerini gidermeyi hedefliyoruz. Amacımız, CNC programlamaya yeni başlayanlardan tecrübeli operatör ve mühendislere kadar herkesin G13 komutunu ve ilgili süreçleri tam olarak anlamasını sağlamaktır.
G13 Komutu Nedir? 
Temel Kavram ve Yaygın Yanılgı
Genel kanının aksine, G13 tek bir standart işlevi tanımlayan evrensel bir G kodu değildir. En yaygın bilinen kullanımı, özellikle Fanuc ve Fanuc uyumlu kontrol ünitelerinde (örneğin Haas, Mitsubishi’nin bazı modları), CNC işleme merkezlerinde (freze) dairesel bir cebin tek bir blokta programlanarak işlenmesini sağlamasıdır. Bu işlem genellikle “Dairesel Cep Boşaltma” (Circular Pocket Milling) olarak adlandırılır.
Ancak, G13 komutunun işlevi ve hatta varlığı bile kullandığınız CNC makinesinin kontrol ünitesine (Siemens Sinumerik, Heidenhain, Mazatrol vb.) ve makine tipine (Torna vs. İşleme Merkezi) bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Bu nedenle, G13 hakkında konuşurken genelleme yapmaktan kaçınmak ve spesifik kontrol ünitesi/makine kombinasyonunu dikkate almak kritik öneme sahiptir.
CNC İşleme Merkezlerinde (Freze) G13 Kullanımı 
CNC işleme merkezlerinde G13 komutunun en sık karşılaşılan ve belki de en bilinen uygulaması dairesel cep boşaltmadır. Bu kullanım genellikle Fanuc, Haas ve benzeri kontrol sistemlerinde standartlaşmıştır.
Fanuc ve Haas Kontrol Ünitelerinde G13
Fanuc ve Haas sistemlerinde G13, genellikle aşağıdaki parametrelerle birlikte kullanılır:
- G13: Dairesel cep boşaltma döngüsünü başlatır (Saat yönünün tersine - CCW). (Bazı kontrollerde G12 saat yönünde - CW - cep boşaltma için kullanılır).
- I: Cep merkezinin X eksenindeki başlangıç pozisyonuna göre artışlı mesafesi (Yarıçap). Pozitif bir değer olmalıdır.
- K: Cep merkezinin Z eksenindeki başlangıç pozisyonuna göre artışlı mesafesi (Toplam cep derinliği) veya bazı uygulamalarda paso başına Z derinliği. Kontrol ünitesi parametrelerine bağlıdır.
- Q: Her bir dairesel paso arasındaki yanal kayma (adım) miktarı (artışlı). Genellikle kesici takım çapının belirli bir yüzdesi olarak ayarlanır. Pozitif bir değer olmalıdır.
- L: Döngü tekrar sayısı (Genellikle K ile birlikte paso başına derinlik tanımlandığında kullanılır).
- D: Kullanılacak kesici takım telafi (Radius Compensation) numarası (D01, D02 vb.). Takım çapını kontrol ünitesine bildirmek için gereklidir.
- Z: Cebin nihai Z derinliği (Mutlak veya artışlı, G90/G91’e bağlı).
- F: İlerleme hızı (mm/dakika).
Basit G13 Örnek Program (Fanuc/Haas):
Aşağıdaki örnek, X0 Y0 merkezli, 50 mm çapında (25 mm yarıçapında) ve 10 mm derinliğinde bir dairesel cebi, 10 mm çapında bir parmak freze ile boşaltır. Takım telafisi D01’de tanımlanmıştır. Q5 değeri, her paso arasında 5 mm yanal kayma yapılacağını belirtir.
%
O0001 (G13 BASIT ORNEK)
N10 G90 G54 G17 G40 G80 G00 X0 Y0 ; Güvenli başlangıç, mutlak mod, iş parçası sıfırı, XY düzlemi, telafi iptal, döngü iptal
N20 T1 M06 ; Takım 1'i çağır (10mm Parmak Freze)
N30 S3000 M03 ; İş milini 3000 devir/dakika CW döndür
N40 G00 Z10. ; Hızlı hareketle Z ekseninde güvenli yüksekliğe gel
N50 G00 X0 Y0 ; Hızlı hareketle cep merkezine git
N60 G43 H01 Z5. M08 ; Takım boyu telafisi uygula, Z'de yaklaş, soğutmayı aç
N70 G13 Z-10.0 I25.0 Q5.0 D01 F500 ; Dairesel cep boşaltma (CCW): Z derinliği -10mm, Yarıçap 25mm, Yanal adım 5mm, Telafi D01, İlerleme 500mm/dak
N80 G00 Z50. M09 ; Hızlı hareketle Z'de güvenli yüksekliğe çık, soğutmayı kapat
N90 G91 G28 Z0 ; Z ekseninde referansa gönder (Artışlı modda)
N100 G91 G28 X0 Y0 ; X ve Y eksenlerinde referansa gönder (Artışlı modda)
N110 M30 ; Program sonu ve reset
%
Kompleks G13 Örnek Program (Fanuc/Haas - Çoklu Paso):
Bu örnekte, aynı 50mm çapındaki cep, K parametresi ile paso başına 2mm derinlik verilerek ve L parametresi ile 5 kez tekrarlanarak toplam 10mm derinliğe ulaşılır.
%
O0002 (G13 KOMPLEKS ORNEK - K ve L ile)
N10 G90 G54 G17 G40 G80 G00 X0 Y0
N20 T1 M06 ; Takım 1 (10mm Parmak Freze)
N30 S3500 M03
N40 G00 Z10.
N50 G00 X0 Y0
N60 G43 H01 Z5. M08
N70 G13 K-2.0 L5 I25.0 Q5.0 D01 F600 ; Dairesel cep boşaltma: Paso başına derinlik K-2mm, Tekrar L5 (Toplam 10mm), Yarıçap I25mm, Yanal adım Q5mm, Telafi D01, İlerleme 600mm/dak
N80 G00 Z50. M09
N90 G91 G28 Z0
N100 G91 G28 X0 Y0
N110 M30
%
Önemli Not: G13 komutunun parametreleri (özellikle K’nın paso derinliği mi yoksa toplam derinlik mi olduğu) ve L’nin kullanımı kontrol ünitesinin parametre ayarlarına göre değişebilir. Mutlaka makinenizin ve kontrol ünitenizin kullanım kılavuzunu kontrol edin!
Siemens Sinumerik Kontrol Ünitelerinde Durum
Siemens Sinumerik kontrol üniteleri, genellikle G13 gibi basit G kodları yerine daha gelişmiş ve esnek Çevrimleri (Cycles) kullanmayı tercih eder. Dairesel cep boşaltma işlemi için standart Siemens çevrimi genellikle CYCLE72 (Cep Frezeleme - Pocket Milling) veya benzeri isimlendirilmiş çevrimlerdir.
G13 kodu, bazı eski Siemens sürümlerinde veya özel uygulamalarda farklı bir amaç için tanımlanmış olabilir, ancak modern Sinumerik programlamada dairesel cep boşaltma için standart yöntem çevrim kullanmaktır.
Siemens CYCLE72 ile Dairesel Cep Boşaltma (Kavramsal Örnek):
; Siemens Sinumerik Örnek (CYCLE72 ile Dairesel Cep)
WORKPIECE(,"",, "BOX", 112, -70, -20, 70, 70, 20) ; İş parçası tanımı
T="FREZE_10MM" ; Takım adı
M06 ; Takım değiştir
S3000 M03
G54 G00 G17 X0 Y0 Z10. ; İş parçası sıfırı, hızlı hareket, XY düzlemi
G00 Z5. M08
; CYCLE72 Parametreleri (Örnek Değerler):
; RTP: Geri çekilme düzlemi
; RFP: Referans düzlemi
; SDIS: Güvenlik mesafesi
; DP: Cep toplam derinliği (pozitif girilir)
; DPR: Paso başına derinlik (pozitif girilir)
; FDEP: İlk paso derinliği (isteğe bağlı)
; FFD: Dalma ilerlemesi
; FFP1: Kaba işleme ilerlemesi
; MID: Maksimum dalma derinliği (helisel için)
; CDIR: İşleme yönü (G2/G3)
; ... ve diğer birçok parametre (yarıçap, merkez vb.)
CYCLE72(5.0, 0.0, 2.0, 10.0, 2.0, , 150, 500, , 3, ...) ; Gerçek parametreler cebin geometrisine göre doldurulur. Dairesel cep için ilgili geometrik parametreler ayarlanmalıdır.
G00 Z50. M09
M30
Gördüğünüz gibi, Siemens’te işlem daha parametrik ve genellikle daha güçlü çevrimlerle yapılır. G13’ün doğrudan bir karşılığı bu şekilde bulunmaz.
Heidenhain Kontrol Ünitelerinde Durum
Heidenhain kontrol üniteleri, G kodları yerine Klartext adı verilen diyalog bazlı bir programlama dili kullanır. Bu nedenle, Heidenhain’de G13 komutu standart olarak bulunmaz. Dairesel cep boşaltma gibi işlemler için Heidenhain’in kendi özel çevrimleri kullanılır.
Bu işlem genellikle CYCLE DEF 252 (Dairesel Cep) veya benzeri çevrimlerle gerçekleştirilir.
Heidenhain CYCLE DEF 252 ile Dairesel Cep Boşaltma (Kavramsal Örnek):
; Heidenhain Klartext Örnek (CYCLE DEF 252 ile Dairesel Cep)
BEGIN PGM ORNEK MM
TOOL CALL 1 Z S3000 ; Takım 1 çağır, Hız 3000
L Z+100 R0 FMAX M3 ; Güvenli Z, İş mili başlat
L X+0 Y+0 R0 FMAX ; Cep merkezine git
L Z+5 R0 FMAX M8 ; Yaklaş, Soğutma aç
; Çevrim Tanımlama Başlangıcı
CYCL DEF 252 DAIRESEL CEP ~
Q215=+0 ; ISLEME MODU (0=Cep) ~
Q200=2 ; GUVENLIK MESAFESI ~
Q201=10 ; CEP DERINLIGI (pozitif) ~
Q206=500 ; ILERLEME HIZI ~
Q202=2 ; PASO DERINLIGI ~
Q207=250 ; DALMA ILERLEMESI ~
Q203=+0 ; YUZEY KOORDINATI Z ~
Q204=50 ; GUVENLI Z YUKSEKLIGI ~
Q218=50 ; CEP CAPI ~
Q222=0 ; MERKEZ X ~
Q223=0 ; MERKEZ Y ~
Q370=1 ; KABA BOSALTMA (1=Evet) ~
Q374=0.2 ; YANAL PASO (Takım çapı oranı veya mm) ~
Q385=300 ; FINIS ILERLEMESI (varsa) ~
Q369=1 ; DALMA TURU (1=Helisel) ~
; ... diğer parametreler ...
CYCL CALL M3 ; Çevrimi çağır ve başlat
L Z+100 R0 FMAX M9 M5 ; Güvenli Z, Soğutma kapat, İş mili durdur
END PGM ORNEK MM
Heidenhain’de G13 aramak yerine, ilgili Klartext çevrimini öğrenmek ve kullanmak gerekir.
Mazatrol (Mazak) Kontrol Ünitelerinde Durum
Mazak makinelerinde yaygın olarak kullanılan Mazatrol kontrol üniteleri, G kodu programlamanın yanı sıra (EIA/ISO modu) kendi konuşma tabanlı (conversational) programlama arayüzüne sahiptir. Mazatrol’ün kendi arayüzünde, cep boşaltma gibi işlemler “Unit” (Birim) adı verilen grafiksel veya diyalog tabanlı adımlarla tanımlanır.
Bir dairesel cep boşaltma işlemi için “Pocket Milling” (Cep Frezeleme) veya “Circular Milling” (Dairesel Frezeleme) gibi bir Unit seçilir ve gerekli parametreler (çap, derinlik, merkez koordinatları, takım bilgisi, kesme stratejisi vb.) doğrudan arayüz üzerinden girilir. Bu sistemde G13 gibi spesifik G kodlarına genellikle ihtiyaç duyulmaz. Eğer G kodu (EIA/ISO) modunda programlama yapılıyorsa, Mazatrol genellikle Fanuc uyumlu G kodlarını destekler ve G13 (varsa) Fanuc’taki gibi çalışabilir, ancak bu durum yine de kontrol ünitesi versiyonuna ve ayarlarına bağlıdır.
Mitsubishi (MELDAS) Kontrol Ünitelerinde Durum
Mitsubishi MELDAS kontrol üniteleri genellikle Fanuc ile yüksek uyumluluğa sahiptir. Bu nedenle, birçok Mitsubishi kontrol ünitesinde G13 komutu, Fanuc’taki gibi dairesel cep boşaltma (CCW) işlevi için kullanılır. Parametreler (I, K, Q, D, Z, F) ve çalışma mantığı çoğunlukla benzerdir.
Mitsubishi G13 Örnek Program (Fanuc/Haas’a Benzer):
%
O0003 (MITSUBISHI G13 ORNEK)
N10 G90 G54 G17 G40 G80 G00 X0 Y0
N20 T1 M06 ; Takım 1 (10mm Parmak Freze)
N30 S3200 M03
N40 G00 Z10.
N50 G00 X0 Y0
N60 G43 H01 Z5. M08
N70 G13 Z-12.0 I30.0 Q6.0 D01 F550 ; Dairesel cep boşaltma (CCW): Z derinliği -12mm, Yarıçap 30mm (60mm Çap), Yanal adım 6mm, Telafi D01, İlerleme 550mm/dak
N80 G00 Z50. M09
N90 G91 G28 Z0
N100 G91 G28 X0 Y0
N110 M30
%
Yine de, spesifik Mitsubishi kontrol modeli için kılavuza başvurmak en doğrusudur.
CNC Torna Tezgahlarında G13 Kullanımı 
CNC torna tezgahları söz konusu olduğunda G13 komutunun durumu çok daha belirsizdir ve genellikle kullanılmaz. Standart 2 eksenli (X ve Z) bir torna tezgahının temel işlevi dönen iş parçası üzerinden talaş kaldırmaktır. Dairesel cep boşaltma gibi frezeleme işlemleri, C ekseni ve canlı takımlara (driven tools) sahip Mill-Turn (Frezelemeli Torna) veya Çok Eksenli Torna Merkezleri gerektirir.
- Standart Torna (2 Eksen): G13 komutunun dairesel cep boşaltma anlamında bir işlevi yoktur ve genellikle tanımlı değildir. Bazı çok eski veya özel kontrol ünitelerinde G13, tamamen farklı bir amaç için (belki özel bir diş çekme çevrimi veya başka bir nadir fonksiyon) kullanılmış olabilir, ancak bu standart bir uygulama değildir.
- Mill-Turn Merkezleri: Bu makineler hem tornalama hem de frezeleme yapabildiği için, frezeleme moduna geçildiğinde (genellikle C ekseni aktifken), işleme merkezi gibi davranabilirler. Bu durumda, eğer kontrol ünitesi (genellikle Fanuc, Siemens vb.) G13 cep boşaltma komutunu destekliyorsa, bu komut tıpkı bir işleme merkezindeki gibi kullanılabilir. Ancak programlama, C ekseni (dönme) ve X/Y (veya X/Z) eksenlerinin koordinasyonunu gerektirecektir.
Özetle: Eğer standart bir CNC torna kullanıyorsanız, G13 komutunu unutmanız muhtemeldir. Eğer bir Mill-Turn merkezi kullanıyorsanız ve kontrol üniteniz destekliyorsa, G13’ü frezeleme operasyonlarınızda (cep boşaltma gibi) kullanabilirsiniz, ancak bu durumda işleme merkezi mantığı geçerli olacaktır.
Anahtar Farklılıklar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler 
- Makine Tipi: G13’ün en yaygın anlamı (dairesel cep boşaltma) öncelikle CNC İşleme Merkezleri (Freze) içindir. Standart Tornalarda genellikle geçerli değildir veya bulunmaz.
- Kontrol Ünitesi: G13’ün varlığı ve işlevi büyük ölçüde kontrol ünitesine bağlıdır.
- Fanuc/Haas/Mitsubishi: Genellikle dairesel cep boşaltma (CCW) için standarttır.
- Siemens/Heidenhain: Cep boşaltma gibi işlemler için G13 yerine kendi gelişmiş Çevrimlerini (Cycles/Klartext Cycles) kullanırlar. G13 ya yoktur ya da farklı bir anlam taşır.
- Mazatrol: Konuşma tabanlı programlamada G13 yerine kendi “Unit” yapısını kullanır. EIA/ISO modunda Fanuc uyumluluğu gösterebilir.
- Parametreler: G13 kullanıldığında bile I, K, Q, L gibi parametrelerin tam anlamı ve kullanımı kontrol ünitesi ayarlarına göre değişebilir (örn: K = Toplam Derinlik mi, Paso Başı Derinlik mi?).
- Alternatifler: G13’ün işlevini yerine getiren daha modern ve esnek yöntemler (Çevrimler, CAM yazılımları tarafından üretilen daha detaylı takım yolları) mevcuttur.
- Kılavuzlar Esastır: Her zaman, çalıştığınız spesifik makinenin ve kontrol ünitesinin üretici kılavuzlarına başvurun. G13 veya alternatif komutların doğru sözdizimi ve parametrelerini oradan teyit edin.
- Simülasyon ve Test: Özellikle karmaşık veya emin olmadığınız kodları çalıştırmadan önce mutlaka güvenilir bir simülasyon yazılımında test edin ve ilk çalıştırmayı dikkatli bir şekilde (örn: kuru çalışma - dry run) yapın.
Sonuç
CNC G13 komutu, özellikle Fanuc ve uyumlu sistemlerde dairesel cep boşaltma için kullanışlı bir kısayol sunabilse de, CNC dünyasındaki çeşitlilik nedeniyle “her derde deva” bir kod değildir. Siemens, Heidenhain gibi kontrol üniteleri, daha parametrik ve güçlü çevrimlerle bu tür işlemleri gerçekleştirirken, Mazatrol kendi konuşma tabanlı sistemiyle öne çıkar. Tornalar ve işleme merkezleri arasındaki farklar da G13’ün uygulanabilirliğini doğrudan etkiler.
Başarılı ve güvenli bir CNC programlama için, kullanılan spesifik kontrol ünitesinin ve makinenin yeteneklerini ve dilini derinlemesine anlamak şarttır. G13 veya herhangi bir G kodu hakkında şüpheye düştüğünüzde, üretici dokümantasyonuna başvurmak ve simülasyon araçlarından faydalanmak en doğru yaklaşımdır. Unutmayın ki CNC, sürekli öğrenme ve dikkat gerektiren hassas bir alandır. Bu rehberin, G13 komutunu anlamanızda ve CNC programlama becerilerinizi geliştirmenizde size yardımcı olmasını umuyoruz.