CNC G03 Kodu: Dairesel Interpolasyonun Derinlikleri 
CNC (Computer Numerical Control) teknolojisi, modern imalatın temelini oluşturur. Metallerden plastiklere, ahşaptan kompozitlere kadar birçok malzemeyi hassas bir şekilde işleyerek karmaşık geometrilere sahip parçaların üretilmesini sağlar. Bu hassasiyetin ve esnekliğin arkasındaki sihir ise G-kodları olarak bilinen programlama dilidir. Bu kodlar arasında, dairesel hareketleri tanımlayan G02 ve G03 komutları özel bir öneme sahiptir. Bu makalede, G03 komutunu, yani saat yönünün tersi dairesel interpolasyonu tüm detaylarıyla ele alacak, farklı CNC tezgah türlerindeki (torna ve işleme merkezi) uygulamalarını inceleyecek ve popüler kontrol üniteleri (Fanuc, Siemens, Haas, Heidenhain, Mitsubishi, Mazatrol vb.) arasındaki farklılıkları örneklerle açıklayacağız.
G03 Komutu Nedir? Temel Bilgiler 
G03, CNC programlamada kullanılan ve kesici takımın mevcut konumundan belirtilen bir bitiş noktasına saat yönünün tersinde (Counter-Clockwise - CCW) dairesel bir yay çizerek hareket etmesini sağlayan bir hazırlık kodudur (G-kodu). Bu işlem “dairesel interpolasyon” olarak adlandırılır.
- G03: Saat Yönünün Tersi Dairesel İnterpolasyon Komutu.
- G02: Saat Yönü Dairesel İnterpolasyon Komutu (G03’ün zıttı).
- Interpolasyon: İki bilinen nokta arasındaki ara noktaları hesaplayarak sürekli bir yol oluşturma işlemidir. Dairesel interpolasyonda bu yol bir yay şeklindedir.
G03 komutu, tıpkı G00 (Boşta Hızlı Hareket) veya G01 (Doğrusal İnterpolasyon) gibi modal bir komuttur. Yani, programda başka bir hareket komutu (G00, G01, G02 gibi) okunana kadar aktif kalır.
Dairesel bir hareketi tanımlamak için G03 komutuyla birlikte ek parametrelere ihtiyaç duyulur:
- Bitiş Noktası Koordinatları: Yayın sonlanacağı noktanın koordinatları (Örn: X, Y, Z).
- Yay Merkezi veya Yarıçapı: Yayın geometrisini tanımlayan bilgi. Bu bilgi iki farklı formatta verilebilir:
- R Adresi: Yayın yarıçapını belirtir.
- I, J, K Adresleri: Yayın merkezinin başlangıç noktasına göre göreli (artışsal) koordinatlarını belirtir.
Hangi formatın kullanılacağı ve nasıl yorumlanacağı, kullanılan CNC makinesinin türüne ve özellikle kontrol ünitesine göre değişiklik gösterebilir. Şimdi bu detayları inceleyelim.
CNC Torna Tezgahlarında G03 Kullanımı 
CNC torna tezgahları genellikle dönen bir iş parçası üzerinden malzeme kaldırarak silindirik veya konik geometriler oluşturur. Temel hareket eksenleri genellikle X (çap/yarıçap ekseni) ve Z (boyuna eksen)'dir.
Torna tezgahlarında G03 komutu, XZ düzleminde saat yönünün tersi yaylar çizmek için kullanılır.
1. R Adresi ile G03 Kullanımı (Torna):
Bu yöntemde, yayın bitiş noktası (X, Z) ve yayın yarıçapı (R) belirtilir.
- Avantajı: Kısa ve basit yaylar için yazımı kolaydır.
- Dezavantajı: 180 dereceden büyük yaylarda veya tam dairelerde belirsizlik yaratabilir. Çoğu kontrol ünitesi, 180 dereceden küçük yaylar için pozitif R değeri, 180 dereceden büyük yaylar için negatif R değeri kullanılmasını bekler (bu durum kontrol ünitesi parametrelerine göre değişebilir). Tam daireler genellikle R adresi ile programlanamaz.
Basit Torna Örneği (R Adresi):
İş parçasının başlangıç noktası X50 Z-10 olsun. X70 Z-20 noktasına R10 yarıçaplı bir saat yönü tersi yay çizelim.
N10 G00 X50 Z-10 ; Başlangıç noktasına hızlı hareket
N20 G03 X70 Z-20 R10 F0.15 ; Saat yönü tersi yay (R=Yarıçap, F=İlerleme hızı mm/devir)
2. I, K Adresleri ile G03 Kullanımı (Torna):
Bu yöntemde, yayın bitiş noktası (X, Z) ve yay merkezinin başlangıç noktasına göre artışsal mesafeleri (I: X eksenindeki mesafe, K: Z eksenindeki mesafe) belirtilir.
-
I: Yay merkezinin X koordinatı - Yayın başlangıç X koordinatı
-
K: Yay merkezinin Z koordinatı - Yayın başlangıç Z koordinatı
-
Avantajı: Her türlü yay (180°’den büyükler dahil) ve tam daireler (başlangıç ve bitiş noktası aynı ise) net bir şekilde tanımlanabilir. Belirsizlik yoktur.
-
Dezavantajı: Yay merkezinin göreli konumunu hesaplamak gerekir.
Basit Torna Örneği (I, K Adresleri):
Başlangıç noktası X50 Z-10. Bitiş noktası X70 Z-20. Yay merkezi X50 Z-20 olsun.
- I = Merkez X (50) - Başlangıç X (50) = 0
- K = Merkez Z (-20) - Başlangıç Z (-10) = -10
N10 G00 X50 Z-10 ; Başlangıç noktasına hızlı hareket
N20 G03 X70 Z-20 I0 K-10 F0.15 ; Saat yönü tersi yay (I, K merkez koordinatları)
Kompleks Torna Örneği (G03 Ağırlıklı):
Bu örnekte, bir profil üzerinde G01 (doğrusal) ve G03 (dairesel) hareketler birleştirilmiştir.
O0001 (KOMPLEKS TORNA PROFILI)
N10 G21 G99 G40 G80 ; Metrik sistem, İlerleme/devir, Takım ucu telafisi iptal, Çevrim iptal
N20 T0101 ; 1 Nolu Takım, 1 Nolu Ofset
N30 G96 S150 M03 ; Sabit kesme hızı 150 m/dak, Fener mili saat yönünde dön
N40 G00 X100 Z5 M08 ; Emniyetli noktaya hızlı hareket, Soğutma sıvısı aç
N50 G00 X20 Z2 ; Yaklaşma
N60 G01 Z0 F0.2 ; Alına dokunma
N70 G01 X30 Z-5 F0.15 ; Konik tornalama
N80 G03 X50 Z-15 R10 ; 1. Saat yönü tersi yay (R adresi ile)
N90 G01 Z-30 ; Düz tornalama
N100 G03 X70 Z-45 I15 K-5 ; 2. Saat yönü tersi yay (I, K adresleri ile - Merkez: X=50+15=65, Z=-30-5=-35)
N110 G01 X80 ; Düz alın tornalama
N120 G03 X90 Z-50 R5 ; 3. Küçük köşe radyusu (Saat yönü tersi)
N130 G01 Z-70 ; Düz tornalama
N140 G00 X100 ; Çaptan uzaklaşma
N150 G00 Z5 ; Boydan uzaklaşma
N160 M05 M09 ; Fener mili dur, Soğutma sıvısı kapat
N170 G28 U0 W0 ; Referans noktasına gönder
N180 M30 ; Program sonu ve başa dön
%
CNC İşleme Merkezi Tezgahlarında G03 Kullanımı 
CNC işleme merkezleri (dik veya yatay), dönen bir kesici takım kullanarak iş parçası üzerinden talaş kaldırır. Genellikle X, Y ve Z olmak üzere en az üç doğrusal eksene sahiptirler.
İşleme merkezlerinde G03 komutu, seçili çalışma düzlemine göre saat yönünün tersi yaylar çizmek için kullanılır. Çalışma düzlemi G17, G18 veya G19 kodları ile seçilir:
- G17: XY Çalışma Düzlemi (En sık kullanılır, frezeleme için standart)
- G18: XZ Çalışma Düzlemi (Torna benzeri veya özel frezeleme işlemleri)
- G19: YZ Çalışma Düzlemi (Özel frezeleme işlemleri)
Seçilen düzleme göre G03 komutunda kullanılacak bitiş noktası ve merkez koordinatları değişir:
- G17 (XY Düzlemi): Bitiş noktası (X, Y), Merkez (I, J) veya Yarıçap (R)
- G18 (XZ Düzlemi): Bitiş noktası (X, Z), Merkez (I, K) veya Yarıçap (R)
- G19 (YZ Düzlemi): Bitiş noktası (Y, Z), Merkez (J, K) veya Yarıçap (R)
1. R Adresi ile G03 Kullanımı (İşleme Merkezi - G17 XY Düzlemi):
Torna tezgahlarındaki R adresi kullanımına benzer. Yayın bitiş noktası (X, Y) ve yarıçapı (R) belirtilir. Aynı avantaj ve dezavantajlar geçerlidir.
Basit İşleme Merkezi Örneği (R Adresi - G17):
Başlangıç noktası X10 Y10. Bitiş noktası X-10 Y10. R10 yarıçaplı yarım daire çizelim (saat yönü tersi).
N10 G17 ; XY Düzlemi seçimi (genellikle varsayılandır)
N20 G00 X10 Y10 Z5 ; Başlangıç noktasına Z emniyet mesafesinde hızlı hareket
N30 G01 Z-2 F100 ; İşleme derinliğine inme (F=İlerleme hızı mm/dak)
N40 G03 X-10 Y10 R10 F200 ; Saat yönü tersi yarım daire (XY düzleminde)
N50 G00 Z5 ; Emniyet mesafesine kalkma
2. I, J, K Adresleri ile G03 Kullanımı (İşleme Merkezi):
Bu yöntemde, yayın bitiş noktası (X, Y, Z - düzleme göre ilgili ikisi) ve yay merkezinin başlangıç noktasına göre artışsal mesafeleri (I, J, K - düzleme göre ilgili ikisi) belirtilir.
- G17 (XY): I (X offset), J (Y offset)
- G18 (XZ): I (X offset), K (Z offset)
- G19 (YZ): J (Y offset), K (Z offset)
Bu yöntem de torna tezgahlarındaki gibi belirsizliği ortadan kaldırır ve her türlü yayı tanımlamak için idealdir.
Basit İşleme Merkezi Örneği (I, J Adresleri - G17):
Başlangıç noktası X10 Y10. Bitiş noktası X-10 Y10. Yay merkezi X0 Y10 olsun.
- I = Merkez X (0) - Başlangıç X (10) = -10
- J = Merkez Y (10) - Başlangıç Y (10) = 0
N10 G17
N20 G00 X10 Y10 Z5
N30 G01 Z-2 F100
N40 G03 X-10 Y10 I-10 J0 F200 ; Saat yönü tersi yarım daire (I, J ile)
N50 G00 Z5
Kompleks İşleme Merkezi Örneği (G17 XY Düzlemi - G03 Ağırlıklı):
Bu örnekte, bir cep içerisindeki karmaşık bir kontur G01 ve G03 kullanılarak işlenmektedir.
O0002 (KOMPLEKS ISLEME MERKEZI KONTURU)
N10 G21 G90 G17 G40 G80 ; Metrik, Mutlak programlama, XY düzlemi, Telafi iptal, Çevrim iptal
N20 T02 M06 ; 2 Nolu Takım
N30 S3000 M03 ; Devir 3000, Fener mili CW
N40 G00 G54 X-50 Y-30 ; İş parçası sıfırına göre hızlı pozisyonlama (G54)
N50 G43 H02 Z50 M08 ; Takım boy telafisi aktif, Z'de emniyetli mesafe, Soğutma aç
N60 G00 Z5 ; Yaklaşma
N70 G01 Z-5 F500 ; İşleme derinliğine inme
N80 G41 D02 X-40 Y-20 F1000 ; Sol takım yarıçap telafisi aktif, Kontura giriş
N90 G01 Y20 ; Düz hat
N100 G03 X-20 Y40 I20 J0 ; 1. Saat yönü tersi çeyrek daire (Merkez: X=-40+20=-20, Y=-20+0=-20 -> HATA! Merkez: X=-40+20=-20, Y=20+0=20 olmalı. Düzeltme: Merkez X=-20, Y=20 -> I= -20 - (-40) = 20, J= 20 - 20 = 0. Bu doğru.)
N110 G01 X20 ; Düz hat
N120 G03 X40 Y20 R20 ; 2. Saat yönü tersi yarım daire (R adresi ile)
N130 G01 Y-20 ; Düz hat
N140 G03 X20 Y-40 I-20 J0 ; 3. Saat yönü tersi çeyrek daire (Merkez: X=40-20=20, Y=-20+0=-20)
N150 G01 X-20 ; Düz hat
N160 G03 X-40 Y-20 R20 ; 4. Saat yönü tersi yarım daire (R adresi ile - Başlangıç noktasına dönüş)
N170 G40 G01 X-50 Y-30 ; Telafi iptal, Çıkış hareketi
N180 G00 Z50 M09 ; Emniyet mesafesine kalk, Soğutma kapat
N190 M05 ; Fener mili dur
N200 G91 G28 Z0 ; Z ekseninde referansa gönder (Artışsal modda)
N210 G91 G28 X0 Y0 ; X ve Y eksenlerinde referansa gönder
N220 G90 ; Mutlak moda geri dön
N230 M30 ; Program sonu
%
(Not: Yukarıdaki kompleks örnekteki N100 satırında yay merkezi hesaplaması yapılırken dikkatli olunmalıdır. I ve J değerleri, yayın başlangıç noktasına göre merkezin göreli konumudur.)
Kontrol Ünitesi Farklılıkları: G03 Nasıl Değişir? 
G03 komutunun temel işlevi tüm kontrol ünitelerinde aynı olsa da, yazım formatı (syntax) ve bazı davranışlarında önemli farklılıklar olabilir. İşte popüler kontrol ünitelerindeki durum:
1. Fanuc (ve Fanuc Uyumlu Kontrolörler - Örn: Haas):
- Standart: Endüstride en yaygın kullanılan standarttır.
- R Adresi: Genellikle R pozitif ise < 180° yay, R negatif ise > 180° yay anlamına gelir. Tam daire desteklenmez. Bu davranış parametrelerle değiştirilebilir.
- I, J, K: Daima yayın başlangıç noktasına göre artışsal (incremental) merkez koordinatlarıdır.
- G17: I (X), J (Y) kullanılır.
- G18: I (X), K (Z) kullanılır.
- G19: J (Y), K (Z) kullanılır.
- Örnek (Fanuc - G17):
G17 G90 G00 X0 Y0 G01 Z-5 F100 G03 X50 Y50 R50 F200 ; R ile 90 derece yay G03 X0 Y100 I-50 J0 ; I, J ile 90 derece yay (Merkez X=50-50=0, Y=50+0=50) G03 X-50 Y50 I0 J-50 ; I, J ile 90 derece yay (Merkez X=0+0=0, Y=100-50=50) G03 X0 Y0 R50 ; R ile 90 derece yay (Başlangıca dönüş)
2. Siemens (Sinumerik):
- Esneklik: Siemens kontrolörler genellikle daha fazla esneklik ve farklı yazım biçimleri sunar.
- R Adresi (AR=):
R=yerineAR=(Arc Radius) şeklinde kullanılır. Genellikle yay yönünü belirtmek için ek parametreler veya negatif R değeri kullanılabilir (versiyona ve ayarlara bağlıdır). Tam dairelerCR=(Circle Radius) ile programlanabilir. - I, J, K (Merkez Koordinatları): Siemens’te merkez koordinatları varsayılan olarak mutlak (absolute) olabilir (
I=AC(..) J=AC(..)veyaI=.. J=..şeklinde, iş parçası sıfırına göre) veya artışsal (incremental) olarak (I=IC(..) J=IC(..)şeklinde) tanımlanabilir. Bu, Fanuc’tan önemli bir farktır ve program yazarken çok dikkat edilmelidir.ACAbsolute Coordinate,ICIncremental Coordinate anlamına gelir. Ayarlara göreI, J, Kdoğrudan mutlak veya artışsal olabilir. - Örnek (Siemens - G17, Mutlak Merkez Varsayımı):
Siemens programlarken mutlaka makine manueline ve ayarlarına bakılmalıdır.G17 G90 G00 X0 Y0 G01 Z-5 F100 ; Mutlak merkez koordinatları ile (I=MerkezinX'i, J=MerkezinY'si) G03 X50 Y50 I=0 J=50 F200 ; Merkez (0, 50), Bitiş (50, 50) - Çeyrek daire ; VEYA Artışsal merkez koordinatları ile (IC=MerkezinX'i - BaşlangıçX'i, ...) ; G03 X50 Y50 I=IC(0) J=IC(50) F200 ; Başlangıç (0,0), Merkez(0,50) ; Yarıçap ile G03 X0 Y100 AR=50 F200 ; Yarıçap 50, Bitiş (0, 100) - İkinci çeyrek daire
3. Heidenhain:
- Farklı Yaklaşım: Heidenhain genellikle G-kodu yerine kendi “Klartext” (açık metin) programlama dilini kullanır, ancak G-kodu (DIN/ISO modu) da destekler.
- Klartext: Dairesel hareketler genellikle
CR(Circle Radius) veyaCC(Circle Center - Mutlak Merkez Koordinatı) komutları ile tanımlanır. Hareket yönü (DR+saat yönü,DR-saat yönü tersi) ayrıca belirtilir. - G-Kodu Modu: G-kodu modunda çalışırken genellikle Fanuc benzeri bir yapı beklenir, ancak yine de farklılıklar olabilir (
Rkullanımı,IJKyorumlanması). - Örnek (Heidenhain Klartext - Kavramsal):
L X0 Y0 FMAX M3 ; Başlangıç noktası L Z-5 F100 CC X0 Y50 ; Daire Merkezini tanımla (Mutlak) C X50 Y50 DR- F200 ; Merkeze göre saat yönü tersi (DR-) yay çizerek X50 Y50'ye git
4. Mazatrol (Mazak):
- Konuşmalı Programlama: Mazak tezgahları genellikle Mazatrol adı verilen güçlü bir konuşmalı (conversational) programlama arayüzü ile bilinir. Burada G-kodları yerine geometrik şekiller (çizgi, yay, cep vb.) ve işleme adımları tanımlanır.
- EIA/ISO Modu: Mazatrol kontrolörler aynı zamanda standart G-kodu (EIA/ISO modu olarak adlandırılır) programlarını da çalıştırabilir. Bu modda G03 komutu genellikle Fanuc standardına uygun şekilde çalışır. Programcı, G-kodu veya Mazatrol arasında seçim yapabilir.
5. Mitsubishi:
- Fanuc Benzerliği: Mitsubishi kontrol üniteleri genellikle Fanuc ile yüksek derecede uyumluluğa sahiptir. G03 komutunun R ve I, J, K adresleri ile kullanımı büyük ölçüde Fanuc standardını takip eder. Ancak küçük farklılıklar olabileceğinden, spesifik modelin manueline başvurmak her zaman en doğrusudur.
Diğer Kontrol Üniteleri:
Piyasada Okuma (OSP), Fagor, Syntec gibi başka kontrol üniteleri de bulunmaktadır. Her birinin G03 komutunu yorumlama ve ek parametreleri (özellikle R’nin negatif/pozitif kullanımı, IJK’nin mutlak/artışsal olması) konusunda kendine özgü kuralları olabilir. Temel kural her zaman tezgahın ve kontrol ünitesinin kendi programlama manuelini referans almaktır.
Yaygın G03 Hataları ve İpuçları 
- Yanlış Yön: G02 yerine G03 (veya tersi) kullanmak.
- R Adresi Belirsizliği: 180°’den büyük yaylar için R kullanırken kontrol ünitesinin beklentisini (pozitif/negatif R) yanlış anlamak. Çözüm: Mümkünse I, J, K kullanın.
- Yanlış I, J, K Değerleri: Merkez koordinatlarını yanlış hesaplamak (özellikle işaret hatası) veya mutlak/artışsal ayrımını karıştırmak (özellikle Siemens).
- Uyumsuz Bitiş Noktası: Belirtilen bitiş noktası, başlangıç noktası ve merkez/yarıçap ile geometrik olarak tutarlı bir yay oluşturmuyorsa kontrol ünitesi hata verebilir (tolerans dahilinde değilse).
- Yanlış Düzlem Seçimi: İşleme merkezlerinde G17/G18/G19 seçimi yapılmadan veya yanlış düzlem seçiliyken G03 kullanmak.
- Mutlak/Artışsal Mod (G90/G91): G03 satırındaki X, Y, Z bitiş koordinatları G90 (Mutlak) veya G91 (Artışsal) modundan etkilenir. I, J, K ise genellikle (Fanuc standardında) her zaman artışsaldır, ancak Siemens gibi kontrolörlerde bu durum değişebilir. Dikkatli olun!
- Simülasyon: Programı tezgaha göndermeden önce mutlaka güvenilir bir simülasyon yazılımında veya tezgahın kendi grafik simülasyonunda test edin.
Sonuç
G03 komutu, CNC programlamada saat yönünün tersi dairesel hareketler oluşturmak için vazgeçilmez bir araçtır. İster basit bir köşe radyusu ister karmaşık bir profil olsun, G03’ün doğru kullanımı hassas ve verimli imalatın anahtarıdır. CNC torna ve işleme merkezi arasındaki temel farkları, R ve I, J, K adreslerinin kullanımını ve özellikle Fanuc, Siemens, Heidenhain gibi farklı kontrol üniteleri arasındaki nüansları anlamak, programcıların daha yetkin ve esnek olmasını sağlar.
Unutmayın ki, en iyi öğrenme yolu pratik yapmak ve her zaman elinizdeki makinenin özel dokümantasyonuna başvurmaktır. Bu makalenin, G03 komutunu anlama ve kullanma yolculuğunuzda size sağlam bir temel ve ileri düzey bilgiler sunmasını umuyoruz.
