CNC G17 Kodu: XY Düzlemi Seçimi ve Kontrol Ünitesi Farkları
CNC (Bilgisayarlı Sayısal Kontrol) teknolojisi, modern imalatın temel taşlarından biridir. Tornalama ve frezeleme operasyonlarında yüksek hassasiyet ve tekrarlanabilirlik sağlayan bu makineler, karmaşık parçaların üretimini mümkün kılar. Bu makineleri yöneten G kodları ise, operatörler ve programcılar için evrensel bir dil niteliğindedir. Bu kodlardan biri olan G17, özellikle CNC işleme merkezlerinde (freze) temel bir öneme sahip olan çalışma düzlemi seçimini ifade eder. Bu makalede, G17 komutunun ne anlama geldiğini, CNC torna ve işleme merkezlerindeki kullanım farklılıklarını, popüler kontrol üniteleri (Fanuc, Siemens, Haas, Heidenhain, Mazatrol, Mitsubishi vb.) arasındaki nüansları ve pratik uygulama örneklerini detaylı bir şekilde ele alacağız.
G17 Komutu Nedir? XY Çalışma Düzleminin Önemi 
CNC programlamada G kodları, hazırlık fonksiyonları olarak bilinir ve makineye ne tür bir hareket veya işlem yapacağını bildirir. G17 komutu, makinenin ana çalışma düzlemini XY olarak tanımlar. CNC makineler genellikle üç ana eksen (X, Y, Z) üzerinde çalışır. Bu eksenler, Kartezyen koordinat sistemini oluşturur:
- X Ekseni: Genellikle tabla hareketinin sağa-sola olduğu eksen.
- Y Ekseni: Genellikle tabla hareketinin ileri-geri olduğu eksen.
- Z Ekseni: Genellikle iş milinin (takımın) yukarı-aşağı hareket ettiği eksen.
G17 komutu aktif olduğunda:
- Doğrusal İnterpolasyon (G01) ve Hızlı İlerleme (G00): X ve Y eksenlerindeki hareketler ana hareketler olarak kabul edilir. Z ekseni genellikle derinlik verme veya geri çekilme için kullanılır.
- Dairesel İnterpolasyon (G02/G03): Yay veya daire çizme komutlarıdır. G17 aktifken, bu komutlar XY düzleminde bir yay oluşturur. Yayın merkezini tanımlayan I ve J parametreleri sırasıyla X ve Y eksenlerindeki göreceli mesafeleri ifade eder.
- Kesici Takım Yarıçap Telafisi (G41/G42): Takım yolunun, takım yarıçapı kadar sağa (G42) veya sola (G41) ötelenmesini sağlar. G17 aktifken, bu telafi işlemi XY düzleminde, yani işlenen kontura dik olarak uygulanır.
Çalışma düzlemi seçimi, özellikle dairesel hareketler ve takım telafisi gibi kritik fonksiyonların doğru çalışması için hayati öneme sahiptir.
G17 CNC İşleme Merkezlerinde (Frezeleme) Kullanımı 
CNC işleme merkezleri (genellikle freze tezgahları olarak da adlandırılır), dönen bir kesici takım kullanarak iş parçasından talaş kaldırma prensibiyle çalışır. Bu makinelerde G17 (XY düzlemi) neredeyse her zaman varsayılan ve en sık kullanılan çalışma düzlemidir. Çünkü frezeleme işlemlerinin büyük çoğunluğu (yüzey frezeleme, cep boşaltma, kontur işleme, delik delme) takımın Z ekseninde pozisyonlanıp XY düzleminde hareket etmesiyle gerçekleştirilir.
Neden G17 Frezelemenin Standardıdır?
- Takım Hareket Yönü: Kesici takım Z ekseninde dalar ve kesme işlemini genellikle XY düzleminde hareket ederek yapar.
- Yay ve Kontur İşleme: Karmaşık geometriler ve profiller çoğunlukla XY düzleminde tanımlanır ve işlenir. G02/G03 komutları bu düzlemde yaylar çizer.
- Takım Telafisi: G41/G42 ile yapılan yarıçap telafisi, işlenen profilin hassasiyetini sağlamak için XY düzlemindeki takım yolunu ayarlar.
Basit G17 Frezeleme Örneği (Fanuc Stili)
Aşağıdaki örnek, 100x100 mm bir kare konturun G17 düzleminde işlenmesini göstermektedir. (10mm çapında parmak freze kullanıldığı varsayılmıştır.)
O0001 (KARE KONTUR ISLEME);
N10 G90 G54 G17 G40 G80 G49; (Mutlak mod, Is parcasi sifiri, XY duzlemi, Telafi iptal, Cevrim iptal, Boy telafisi iptal)
N20 T1 M6; (Takim 1'i cagir ve degistir)
N30 S2000 M3; (Mili 2000 dev/dak saat yonunde dondur)
N40 G00 X-10 Y-10; (Hizli hareketle baslangic noktasina git - guvenli yaklasma)
N50 G43 H1 Z10 M8; (Takim boy telafisi aktif, Z=10mm'e yaklas, Sogutma sivisi ac)
N60 G01 Z-5 F100; (Z ekseninde 5mm derinlige in, ilerleme 100 mm/dak)
N70 G41 D1 Y0 F200; (Sol takim telafisi aktif, D1 offset degeri, Y=0'a git, ilerleme 200 mm/dak)
N80 G01 X100; (X=100mm'e git)
N90 G01 Y100; (Y=100mm'e git)
N100 G01 X0; (X=0'a git)
N110 G01 Y0; (Y=0'a geri don - Kontur tamamlandi)
N120 G40 G00 X-10 Y-10; (Telafiyi iptal et, hizlica guvenli noktaya cik)
N130 G00 Z100 M9; (Z ekseninde guvenli yukseklige cik, Sogutma sivisi kapat)
N140 M5; (Mili durdur)
N150 M30; (Program sonu ve basa don)
Kompleks G17 Frezeleme Örneği (Fanuc Stili - Cep Boşaltma ve Yaylar)
Aşağıdaki örnek, içinde dairesel adacık bulunan bir dikdörtgen cep boşaltma işlemini G17 düzleminde göstermektedir.
O0002 (CEP BOSALTMA VE ADA);
N10 G90 G54 G17 G40 G80 G49;
N20 T2 M6; (Takim 2 - 12mm parmak freze)
N30 S2500 M3;
N40 G00 X50 Y50; (Cep merkezine yaklasma)
N50 G43 H2 Z10 M8;
N60 G01 Z-10 F150; (Cep derinligine inis)
N70 G41 D2 X60 F300; (Telafi aktif, ilk kesme hareketi)
N80 G03 X40 Y70 I-10 J0; (Saat yonu tersi yay - R10 kose radusu)
N90 G01 Y30; (Duz hareket)
N100 G03 X60 Y10 I10 J0; (Saat yonu tersi yay - R10 kose radusu)
N110 G01 X140; (Duz hareket)
N120 G03 X160 Y30 I0 J10; (Saat yonu tersi yay - R10 kose radusu)
N130 G01 Y70; (Duz hareket)
N140 G03 X140 Y90 I-10 J0; (Saat yonu tersi yay - R10 kose radusu)
N150 G01 X60; (Duz hareket)
N160 G03 X40 Y70 I0 J-10; (Kapanis yayi)
N170 G01 X50; (Adacik alanina yaklasma)
; (Burada adacigin islenmesi icin G02/G03 komutlari eklenebilir...)
; Ornek: Adacik merkezi X100, Y50, Cap R15 olsun
N180 G01 Y35; (Adaciga yaklasma)
N190 G02 X100 Y20 I0 J15 F250; (Ada etrafinda donme - alt yari)
N200 G02 X100 Y80 I0 J15; (Ada etrafinda donme - ust yari)
N210 G01 Y70; (Adadan uzaklasma)
; (Cep bosaltma adimlari burada devam eder - genellikle CAM ile uretilir)
N220 G40 G00 Z100 M9; (Telafi iptal, Guvenli Z, Sogutma kapali)
N230 M5;
N240 M30;
G17 CNC Torna Tezgahlarında Kullanımı 
Standart bir CNC torna tezgahında ana eksenler genellikle şöyledir:
- Z Ekseni: İş milinin (aynanın) dönme ekseni boyunca, sağa-sola hareket.
- X Ekseni: İş parçasına dik, çapı kontrol eden yukarı-aşağı hareket.
Bu eksen düzeninde, tornalama işlemleri (alın tornalama, boyuna tornalama, profil tornalama, vida çekme) tipik olarak ZX düzleminde yapılır. Bu nedenle, CNC torna tezgahlarında varsayılan ve en yaygın kullanılan çalışma düzlemi G18’dir (ZX Düzlemi).
G17 Torna Tezgahında Ne Zaman Kullanılır?
G17 komutunun bir torna tezgahında kullanılması daha nadirdir ve genellikle aşağıdaki durumlarda söz konusu olur:
- Canlı Takım (Live Tooling) ile Frezeleme: Modern CNC torna tezgahları, C ekseni (aynanın kontrollü dönmesi) ve canlı takımlar (dönen freze veya matkap uçları) ile donatılabilir. Bu yetenekler sayesinde, torna tezgahı üzerinde frezeleme veya delik delme işlemleri yapılabilir. Eğer iş parçasının alın yüzeyine (XY düzlemine karşılık gelir) frezeleme yapılıyorsa, G17 komutunun aktif edilmesi gerekir.
- Y Eksenli Tornalar: Bazı gelişmiş torna tezgahlarında, X ve Z eksenlerine ek olarak bir Y ekseni de bulunur. Bu Y ekseni, takımın iş parçası merkezinden kaçık olarak hareket etmesini sağlar. Bu tür tezgahlarda alın yüzeyinde yapılan frezeleme veya delik delme operasyonları için yine G17 kullanılır.
Basit G17 Torna Örneği (Canlı Takım - Alın Yüzeyinde Kare Köşe Delme)
Bu örnek, C eksenli ve canlı takımlı bir tornada, iş parçasının alın yüzeyine G17 kullanarak 4 adet delik delmeyi simüle eder (Delik koordinatları: X20 Y20, X-20 Y20, X-20 Y-20, X20 Y-20).
O0003 (TORNA ALIN YUZEY DELIK - G17);
N10 G90 G54 G18 G40 G80 G49; (Varsayilan G18 ile basla)
N20 T1010; (Normal torna kalemi - Gerekirse alın tornalama yapılabilir)
; (...Alin tornalama kodlari...)
N30 M5; (Aynayı durdur - C eksenine geçiş için)
N40 M89; (C eksenini aktif et - Kontrol ünitesine göre değişir)
N50 G28 H0; (C eksenini referansa gönder - Kontrol ünitesine göre değişir)
N60 T3030 M6; (Canli takim - Matkap 6mm)
N70 M13 S1500; (Canli takimi saat yonunde 1500 dev/dak dondur)
N80 G17; (XY DUZLEMINI SEC!)
N90 G00 X20 Y20; (İlk delik pozisyonu)
N100 G43 H3 Z5 M8; (Takim boy telafisi aktif, Z=5mm'e yaklas, Sogutma ac)
N110 G81 R3 Z-8 F100; (Delik delme cevrimi - Geri cekilme 3mm, Delik derinligi -8mm)
N120 X-20 Y20; (İkinci delik)
N130 X-20 Y-20; (Ucuncu delik)
N140 X20 Y-20; (Dorduncu delik)
N150 G80; (Cevrimi iptal et)
N160 G00 Z100 M9; (Guvenli Z, Sogutma kapali)
N170 M15; (Canli takimi durdur)
N180 G18; (ZX DUZLEMINE GERI DON!)
N190 M90; (C eksenini deaktif et - Kontrol ünitesine göre değişir)
N200 M5; (Ana mili normal modda durdur)
N210 M30;
Kompleks G17 Torna Örneği (Canlı Takım - Alın Yüzeyinde Altıgen Frezeleme)
Bu örnek, C eksenli ve canlı takımlı tornada, parça alnına G17 kullanarak 40mm anahtar ağzı olan bir altıgen frezelemeyi gösterir.
O0004 (TORNA ALIN YUZEY ALTIGEN - G17);
N10 G90 G54 G18 G40 G80 G49;
; (... Gerekli tornalama operasyonları ...)
N20 M5; M89; G28 H0; (C eksenini hazirla)
N30 T4040 M6; (Canli takim - 8mm parmak freze)
N40 M13 S3000; (Canli takim devri)
N50 G17; (XY DUZLEMINI SEC!)
N60 G00 X23.094 Y0; (Altigenin ilk kosesine yaklasma - 40mm AA icin R=40/(2*cos(30)) = 23.094)
N70 G43 H4 Z5 M8;
N80 G01 Z-5 F100; (Derinlige inis)
N90 G41 D4 Y11.547 F250; (Telafi aktif, ilk kenara git Y=R*sin(30))
N100 G01 X11.547 Y20; (1. koseye git X=R*cos(60), Y=R*sin(60))
N110 G01 X-11.547 Y20; (2. kose)
N120 G01 X-23.094 Y0; (3. kose)
N130 G01 X-11.547 Y-20; (4. kose)
N140 G01 X11.547 Y-20; (5. kose)
N150 G01 X23.094 Y0; (6. kose - Baslangica donus)
N160 G01 Y11.547; (Telafiden cikmak icin hareket)
N170 G40 G00 X25; (Telafi iptal, guvenli X)
N180 G00 Z100 M9; (Guvenli Z, Sogutma kapali)
N190 M15; (Canli takim durdur)
N200 G18; (ZX DUZLEMINE GERI DON!)
N210 M90; M5;
N220 M30;
Farklı Kontrol Ünitelerinde G17 Kullanımı: Karşılaştırmalı Bakış 
G17 komutunun temel işlevi (XY düzlemini seçmek) tüm standart G kodu yorumlayan kontrol ünitelerinde aynıdır. Ancak, varsayılan ayarlar, ilgili komutların (yay, telafi vb.) sözdizimi ve bazı ek özellikler açısından küçük farklılıklar olabilir.
-
Fanuc:
- Endüstri standardı olarak kabul edilir.
- İşleme merkezlerinde genellikle G17 varsayılan düzlemdir.
- Torna tezgahlarında G18 varsayılandır.
- Yaylar için I, J, K veya R kullanılır.
- Yukarıdaki örnekler Fanuc stiline göredir.
-
Siemens (Sinumerik):
- Yaygın kullanılan güçlü bir kontrol ünitesidir.
- G17, G18, G19 komutları standarttır.
- İşleme merkezlerinde G17 genellikle varsayılandır.
- Yaylar için I, J, K veya daha yaygın olarak
CR=(Daire Yarıçapı) kullanılır. - Takım telafisi (
G41/G42) ve düzlem seçimi (G17) Fanuc ile benzer mantıkta çalışır. - Örnek (Siemens - Yay):
G17 G02 X50 Y30 CR=15(XY düzleminde, mevcut noktadan X50 Y30’a 15mm yarıçaplı saat yönünde yay çiz).
-
Haas:
- Büyük ölçüde Fanuc uyumlu olmasıyla bilinir.
- G17 komutu ve ilgili fonksiyonlar (yaylar IJK/R, telafi G41/G42) Fanuc ile neredeyse aynı şekilde çalışır.
- Varsayılan düzlem ayarları da genellikle Fanuc ile aynıdır (Frezede G17, Tornada G18).
- Fanuc için yazılan programlar genellikle küçük değişikliklerle veya hiç değişiklik yapmadan Haas kontrol ünitelerinde çalıştırılabilir.
-
Heidenhain:
- Hem ISO (G kodu) hem de Klartext (açık metin) programlama dillerini destekler.
- ISO Modunda: G17, Fanuc/Siemens gibi standart şekilde çalışır.
- Klartext Modunda: Düzlem seçimi genellikle
PLANEkomutu ile daha esnek bir şekilde yapılır. Örneğin,PLANE SPATIAL SPA+0 SPB+0 SPC+0 STAYtemel XY düzlemini tanımlayabilir. Ancak G17 komutu ISO programlamada hala geçerlidir. Dairesel hareketlerCC(merkez) veC(yay) komutları ile tanımlanır. TelafiRL/RRkomutları ile yapılır. G17’nin mantığı (XY düzlemi) burada da geçerlidir, ancak komut adı ve formatı farklıdır.
-
Mazak (Mazatrol):
- Mazak’ın kendine özgü Mazatrol adlı diyalog bazlı (conversational) programlama sistemi vardır. Mazatrol’de, G17 gibi G kodlarını doğrudan yazmak yerine, yapılacak işleme uygun ünite seçilir (örn. “Yüzey Frezeleme”, “Cep Boşaltma”, “Alın Delik”). Kontrol ünitesi, seçilen üniteye ve girilen parametrelere göre arka planda gerekli düzlem seçimini (genellikle XY yani G17 eşdeğeri) ve takım yollarını otomatik olarak oluşturur.
- Ancak, Mazak kontrol üniteleri EIA/ISO (G kodu) programlarını da çalıştırabilir. Bu modda G17 komutu Fanuc standardına uygun şekilde çalışır. Programcı, hangi programlama modunu kullanacağını seçebilir.
-
Mitsubishi:
- Genellikle Fanuc ile yüksek uyumluluğa sahiptir.
- G17 komutu, varsayılan ayarlar ve ilgili fonksiyonlar (yay, telafi) Fanuc ile benzerdir.
- Fanuc için hazırlanan programlar çoğunlukla Mitsubishi kontrol ünitelerinde sorunsuz çalışır.
Özet Tablo: Kontrol Ünitesi Farklılıkları
| Özellik | Fanuc | Siemens (Sinumerik) | Haas | Heidenhain (ISO) | Mazak (EIA/ISO) | Mitsubishi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| G17 İşlevi | XY Düzlemi | XY Düzlemi | XY Düzlemi | XY Düzlemi | XY Düzlemi | XY Düzlemi |
| Freze Varsayılan | Genellikle G17 | Genellikle G17 | Genellikle G17 | Genellikle G17 | Genellikle G17 | Genellikle G17 |
| Torna Varsayılan | Genellikle G18 | Genellikle G18 | Genellikle G18 | Genellikle G18 | Genellikle G18 | Genellikle G18 |
| Yay Sözdizimi | I, J, K / R | I, J, K / CR= | I, J, K / R | I, J, K / R | I, J, K / R | I, J, K / R |
| Özel Dil | Yok | Yok (Gelişmiş çevrimler) | Yok | Klartext (Opsiyonel) | Mazatrol (Ana) | Yok |
| Uyumluluk | Standart | Yüksek | Çok Yüksek (Fanuc) | Standart (ISO Modu) | Yüksek (EIA Modu) | Çok Yüksek (Fanuc) |
En İyi Uygulamalar ve Yaygın Hatalar 
- Açıkça Belirtin: Programın başında veya her takım değişiminden sonra, kullanacağınız çalışma düzlemini (G17, G18 veya G19) açıkça belirtmek iyi bir programlama pratiğidir. Varsayılan ayarlara güvenmek yerine kodu netleştirmek, olası hataları önler.
- Modallığa Dikkat: G17, G18 ve G19 modal komutlardır. Yani, bir kez aktif edildiklerinde başka bir düzlem komutu girilene kadar veya program sonlanana/sıfırlanana kadar aktif kalırlar. Özellikle farklı düzlemlerde çalışmayı gerektiren karmaşık programlarda hangi düzlemin aktif olduğuna dikkat edin.
- Telafi ve Yay Öncesi Kontrol: Takım yarıçap telafisi (G41/G42) veya dairesel interpolasyon (G02/G03) komutlarını kullanmadan önce doğru çalışma düzleminin (genellikle frezeleme için G17) aktif olduğundan emin olun. Yanlış düzlemde uygulanan telafi veya yay, tamamen hatalı takım yollarına ve çarpışmalara neden olabilir.
- Torna ve Freze Farkı: Torna programı yazarken G18’in, freze programı yazarken G17’nin genellikle ana düzlem olduğunu unutmayın. Canlı takımlı tornada frezeleme yaparken G17’ye geçmeyi ve iş bitince tekrar G18’e dönmeyi unutmayın.
Sonuç
G17 komutu, CNC programlamanın temel taşlarından biridir ve özellikle CNC işleme merkezleri için XY çalışma düzlemini tanımlar. Bu düzlem seçimi, dairesel hareketlerin ve takım telafisinin doğru uygulanması için kritik öneme sahiptir. Standart tornalama operasyonlarında nadiren kullanılsa da, canlı takımlı tornalarda alın yüzeyinde frezeleme yaparken vazgeçilmez hale gelir.
Farklı kontrol üniteleri (Fanuc, Siemens, Haas, Heidenhain, Mazak, Mitsubishi) arasında G17’nin temel işlevi aynı kalsa da, varsayılan ayarlar, ilgili komutların sözdizimi ve programlama yaklaşımları (G kodu vs. diyalog) farklılık gösterebilir. Başarılı ve güvenli bir CNC programlama için G17 komutunun işlevini, kullanıldığı makine tipine ve kontrol ünitesine göre nasıl çalıştığını derinlemesine anlamak, her seviyedeki CNC operatörü ve programcısı için büyük önem taşımaktadır. Programlarınızda düzlem seçimlerini bilinçli olarak yapmak, üretim verimliliğinizi ve parça kalitenizi artıracaktır.